بررسي نحوه بازنمايي پوشاک زنان در مجموعه‌هاي تلويزيوني

بازنمایی پوشاک زنان در مجموعه های تلویزیونی با رویکرد نشانه شناسی گفتمانی، در نشستی با حضور مدیران و  جمعي از پژوهشگران مرکز تحقيقات روز دو‌شنبه 06/25/ 92در سالن جلسات مرکز تحقيقات بررسي شد.
در اين نشست دکتر فرزان سجودی، عضو هيئت علمي و دانشیار دانشگاه هنر، بازنمایی پوشاک زنان را در مجموعه های تلویزیونی با رویکرد نشانه شناسی گفتمانی بررسي کرد. لباس در حکم متن دیداری در نظر گرفته می شود که در گفتمان‌های متفاوت شکل‌های بیانی متفاوتی پیدا می‌کند. مقصود از نشانه‌شناسی گفتمانی روشی در تحلیل نشانه‌شناختی است که از توصیف ساختاری و دستوری نشانه‌ها فراتر رفته و به کارکردهای گفتمانی متون در بستر روابط بینامتنی می‌پردازد. یعنی به کاربرد نشانه‌ها در شکل‌گیری متون به‌مثابه‌ اعمال گفتمانی و در سطح کلان‌تر اعمال اجتماعی می‌پردازد.

 این استاد دانشگاه گفت: از ویژگی‌های بارز جوامع انسانی آن است که چیزها را از کارکردهای اولیه‌ای که براساس نیازهای زیستی برایشان تعریف کرده‌اند فراتر برده و آنها را برای دلالت بر چیزهای [مفاهیم] دیگر به کار می‌گیرند. این فرایندی تاریخی است و با قرار گرفتن در شبکه‌ پیچیده‌ بینامتنی و بیناگفتمانی چنان ابعادی می‌یابد که در مواردی کارکردهای اولیه‌ پاسخگوی نیازهای زیستی فراموش می‌شوند. این فرایند اصطلاحاً فرایند نشانه‌ای شدن و گفتمانی شدن نامیده می‌شود  که روال اصلی فرهنگ‌سازی و پویایی‌های فرهنگی جوامع انسانی است. برای مثال غذا را در نظر بگیرید. کارکرد اولیه غذا کارکردی زیستی است و غذا خوردن از ضروریاتِ زیستیِ ادامه‌ حیات است. اما خوردن از صرف تغذیه فراتر می‌رود و به فعالیتی فرهنگی تبدیل می‌شود یعنی وارد قلمرو نشانه‌ای و گفتمانی می‌شود. این که چه بخوریم، چگونه بخوریم، در چه موقعیتی چه چیزی را بخوریم و چه چیزی را نخوریم، سفره یا میز غذا را در موقعیت‌های مختلف چگونه بچینیم، چه غذا یا غذاهایی شأن و منزلت اجتماعی تولید می‌کند و مسائلی از این دست یعنی ورود خوراک به حوزه‌ نظام‌های گفتمانی معناساز و تمایز آفرین، یعنی نظام‌های ارزش‌گذاری فرهنگی. وی افزود: به نظر می‌رسد همین بحث در مورد لباس هم صادق است. مانند خوراک، پوشاک نیز وارد فرایند نشانه‌ای شدن و گفتمانی شدن می‌شود. لباس به نشانه‌ای برای موقعیت، شأن اجتماعی، باورهای مذهبی، سیاسی و جایگاه‌های قدرت، شغل، تخصص، جنسیت و امثال آن تبدیل می‌شود.

دکتر سجودی مفاهیم بنیادی و چارچوب نظری را که در تحلیل نشانه‌شناسی گفتمانی لباس در مفهوم عام آن و پوشاک زنان در مجموعه‌های تلویزیونی سیمای جمهوری اسلامی ایران به طور خاص، مبنای کار قرار می‌گیرند براساس مدل نشانه‌شناسي لايه‌اي شرح داد و گفت: از ديد نشانه‌شناسي، جنس، شکل و رنگ سه عنصر اصلي لباس را تشکيل مي‌دهند و لباس را به ابزار و رسانه‌اي در عرصه عمل اجتماعي تبديل مي‌کنند. وی بر اساس مدل بسط يافته نشانه‌شناسي لايه‌اي به بررسی پوشاک زنان در سه مجموعه تلویزیونی (همسايه‌ها، دلنوازان و تکيه بر باد) پرداخت.
جلسه با پرسش و پاسخ پايان يافت.